راه های تشخیص سرطان پروستات
راه های تشخیص سرطان پروستات اول با معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) و آزمایش خون PSA آغاز میشود؛ اگر نتایج مشکوک باشند، بیوپسی پروستات (برداشت نمونه بافت) تشخیص را قطعی میکند. برای بررسی دقیقتر و هدایت بیوپسی، از سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) و MRI استفاده میشود، و در صورت نیاز، آزمایشهای دیگری نیز انجام می‌گیرند.
در نهایت، بررسی پاتولوژی نمونه بیوپسی، وجود، درجه و ویژگیهای سرطان را مشخص کرده و به تعیین مرحله و برنامه درمانی کمک میکند. در این مقاله بطور کامل راه های تشخیص سرطان پروستات را توضیح خواهیم داد.
آزمایشهای تشخیص و مرحله‌بندی سرطان پروستات
اکثر سرطان‌های پروستات ابتدا در نتیجه غربالگری یافت میشوند. سرطان‌های پروستات اولیه معمولاً علائمی ایجاد نمی‌کنند، اما سرطان‌های پیشرفته‌تر گاهی اوقات به دلیل علائمی که ایجاد می‌کنند، برای اولین بار یافت میشوند.
اگر بر اساس نتایج آزمایشهای غربالگری یا علائم، به سرطان پروستات مشکوک باشد، آزمایش‌هایی برای اطمینان لازم است. اگر به پزشک مراقبت‌های اولیه خود مراجعه می‌کنید، ممکن است به یک اورولوژیست، پزشکی که بیماری‌های دستگاه تناسلی و ادراری، از جمله سرطان پروستات را درمان میکند، ارجاع داده شوید.
تشخیص واقعی سرطان پروستات فقط با بیوپسی پروستات (که در زیر مورد بحث قرار می‌گیرد) امکان‌پذیر است.
سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی در تشخیص سرطان پروستات
اگر پزشک شما مشکوک باشد که ممکن است سرطان پروستات داشته باشید، از شما در مورد علائمی که دارید، مانند مشکلات ادراری یا جنسی، و مدت زمانی که آنها را داشته‌اید، سؤال میشود. همچنین ممکن است در مورد عوامل خطر احتمالی، از جمله سابقه خانوادگی شما سؤال شود.
پزشک شما را معاینه نیز خواهد کرد. این ممکن است شامل معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) باشد، که طی آن پزشک انگشت دستکش‌دار و روغن‌کاری شده را وارد رکتوم شما میکند تا هرگونه برآمدگی یا ناحیه سخت در پروستات را که ممکن است سرطانی باشد، احساس کند. اگر سرطان دارید، DRE گاهی اوقات میتواند به تشخیص اینکه آیا فقط در یک طرف پروستات است، در هر دو طرف است، یا اینکه احتمالاً فراتر از پروستات به ساختارهای مجاور گسترش یافته است، کمک کند. پزشک شما همچنین ممکن است سایر نواحی بدن شما را معاینه کند.
پس از معاینه، پزشک شما ممکن است آزمایشاتی را تجویز کند.
روش‌های تشخیص سرطان پروستات
| ردیف | روش تشخیص | توضیحات | کاربرد |
|---|---|---|---|
| 1 | معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) | پزشک با انگشت، پروستات را از طریق رکتوم لمس میکند. | غربالگری اولیه، بررسی ناهنجاری‌های فیزیکی |
| 2 | آزمایش خون PSA | اندازه‌گیری سطح آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) در خون. | غربالگری اولیه، پیگیری روند بیماری |
| 3 | بیوپسی پروستات | برداشت نمونههای کوچک بافت پروستات با سوزن برای بررسی میکروسکوپی. | تشخیص قطعی سرطان، تعیین درجه و گستردگی |
| 4 | سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) | استفاده از امواج صوتی برای تصویربرداری از پروستات. | هدایت بیوپسی، اندازه‌گیری حجم پروستات |
| 5 | تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) | تصویربرداری دقیق از پروستات و بافتهای اطراف. | شناسایی نواحی مشکوک، هدایت بیوپسی، تعیین مرحله سرطان |
| 6 | MRI/TRUS فیوژن | ترکیب تصاویر MRI و TRUS برای هدایت دقیق تر بیوپسی. | افزایش دقت بیوپسی |
| 7 | اسکن استخوان | بررسی گسترش سرطان به استخوان‌ها. | تعیین مرحله بیماری (متاستاز) |
| 8 | اسکن PET | استفاده از ردیاب‌های خاص برای شناسایی سلولهای سرطانی. | تشخیص گسترش سرطان، بررسی پاسخ به درمان |
| 9 | سی‌تی اسکن (CT) | تصویربرداری مقطعی از بدن. | بررسی گسترش سرطان به غدد لنفاوی و سایر اندام‌ها |
| 10 | آزمایش های مولکولی و ژنتیکی | آزمایش روی نمونه های بیوپسی | برای تشخیص دقیق تر و انتخاب روش درمان |
آزمایش خون PSA در تشخیص سرطان پروستات
آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) پروتئینی است که توسط سلولهای غده پروستات (هم سلولهای طبیعی و هم سلولهای سرطانی) ساخته میشود. PSA بیشتر در مایع منی وجود دارد، اما مقدار کمی از آن نیز در خون است.
استفاده در مردانی که ممکن است سرطان پروستات داشته باشند
آزمایش خون PSA میتواند برای غربالگری سرطان پروستات در مردان بدون علامت استفاده شود. همچنین این یکی از اولین آزمایش‌هایی است که در مردانی که علائمی دارند که ممکن است ناشی از سرطان پروستات باشد، انجام میشود.
PSA در خون در واحدهایی به نام نانوگرم در میلی لیتر (ng/mL) اندازه گیری میشود. احتمال ابتلا به سرطان پروستات با افزایش سطح PSA افزایش می‌یابد، اما هیچ نقطه برش مشخصی وجود ندارد که بتواند به طور قطع بگوید که آیا یک مرد سرطان پروستات دارد یا خیر.
بسیاری از پزشکان از نقطه برش PSA 4 ng/mL یا بالاتر هنگام تصمیم گیری در مورد اینکه آیا یک مرد ممکن است به آزمایشات بیشتری نیاز داشته باشد، استفاده می‌کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است آن را از سطح پایین‌تر، مانند 2.5 یا 3، توصیه کنند.
اکثر مردان بدون سرطان پروستات دارای سطوح PSA کمتر از 4 ng/mL خون هستند. با این حال، سطح زیر 4 تضمینی برای اینکه مردی سرطان نداشته باشد، نیست.
مردان با سطح PSA بین 4 تا 10 (اغلب “محدوده مرزی” نامیده میشود) حدود 1 در 4 شانس ابتلا به سرطان پروستات دارند. با این حال، تا نیمی از این موارد، سرطان‌های درجه پایین هستند که ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند.
اگر PSA بیش از 10 باشد، احتمال ابتلا به سرطان پروستات بیش از 50٪ است. با این حال، برخی از این موارد، سرطان‌های درجه پایین هستند که ممکن است نیازی به درمان نداشته باشند.
اگر سطح PSA شما بالا باشد، ممکن است برای بررسی سرطان پروستات به آزمایشهای بیشتری نیاز داشته باشید.
اگر قبلاً سرطان پروستات در شما تشخیص داده شده باشد، آزمایش PSA نیز میتواند مفید باشد.
در مردانی که به تازگی سرطان پروستات در آنها تشخیص داده شده است، می‌توان از سطح PSA همراه با نتایج معاینه فیزیکی و درجه تومور (که در بیوپسی تعیین میشود، در ادامه توضیح داده شده است) برای کمک به تصمیم‌گیری در مورد اینکه آیا آزمایشهای دیگری (مانند سی‌تی‌اسکن یا اسکن استخوان) مورد نیاز است، استفاده کرد.
سطح PSA برای کمک به تعیین مرحله (گستردگی) سرطان شما استفاده میشود. اگر سرطان گسترش نیافته باشد، سطح PSA همچنین میتواند به تعیین اینکه سرطان در کدام گروه خطر قرار می‌گیرد، کمک کند. این میتواند بر گزینه‌های درمانی که ممکن است برای شما بهترین باشد، تأثیر بگذارد.
آزمایشهای PSA اغلب بخش مهمی از تعیین میزان موفقیت درمان و همچنین در بررسی احتمال عود سرطان پس از درمان سرطان پروستات هستند.
بیوپسی پروستات در تشخیص سرطان پروستات
اگر نتایج آزمایش خون PSA، DRE یا سایر آزمایشها نشان دهد که ممکن است سرطان پروستات داشته باشید، به احتمال زیاد به بیوپسی پروستات نیاز خواهید داشت.
بیوپسی روشی است که در آن نمونههای کوچکی از پروستات برداشته شده و با میکروسکوپ بررسی میشوند. بیوپسی سوزنی مرکزی روش اصلی مورد استفاده برای تشخیص سرطان پروستات است. این کار معمولاً توسط اورولوژیست انجام میشود.
در طول بیوپسی، پزشک معمولاً پروستات را با یک آزمایش تصویربرداری، مانند سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) یا MRI، یا “ترکیبی” از این دو (که همگی در زیر مورد بحث قرار گرفته‌اند) مشاهده میکند. پزشک به سرعت یک سوزن نازک و توخالی را وارد پروستات میکند. این کار یا از طریق دیواره رکتوم (بیوپسی ترانس رکتال) یا از طریق پوست بین کیسه بیضه و مقعد (بیوپسی ترانس پرینال) انجام میشود. هنگامی که سوزن بیرون کشیده میشود،1 یک استوانه کوچک (هسته) از بافت پروستات را خارج میکند. این کار چندین بار تکرار میشود. اغلب پزشک حدود 12 نمونه هسته از قسمتهای مختلف پروستات می‌گیرد.
اگرچه این روش دردناک به نظر می‌رسد، اما هر بیوپسی معمولاً فقط باعث ناراحتی مختصری میشود زیرا با یک دستگاه بیوپسی مخصوص فنری انجام میشود. این دستگاه سوزن را در کسری از ثانیه وارد و خارج میکند. اکثر پزشکانی که بیوپسی را انجام میدهند، ابتدا با تزریق یک بی‌حس کننده موضعی در کنار پروستات، ناحیه را بی‌حس می‌کنند. ممکن است بخواهید از پزشک خود بپرسید که آیا برنامه‌ای برای انجام این کار وجود دارد یا خیر.
خود بیوپسی حدود 10 دقیقه طول می‌کشد و معمولاً در مطب پزشک انجام میشود. احتمالاً به شما آنتی‌بیوتیک داده میشود تا قبل از بیوپسی و احتمالاً یک یا دو روز بعد از آن برای کاهش خطر عفونت مصرف کنید.
برای چند روز پس از عمل، ممکن است در ناحیه مورد نظر احساس درد کنید و ممکن است متوجه خون در ادرار خود شوید. همچنین ممکن است خونریزی خفیفی از رکتوم داشته باشید، به خصوص اگر هموروئید دارید. بسیاری از مردان متوجه خون در مایع منی خود میشوند یا مایع منی به رنگ زنگ‌زده دارند که بسته به دفعات انزال، میتواند تا چند هفته پس از بیوپسی ادامه داشته باشد.
دریافت نتایج بیوپسی
نمونههای بیوپسی شما به آزمایشگاه فرستاده میشود، جایی که یک پزشک با آموزش ویژه، به نام آسیب‌شناس، آنها را با میکروسکوپ بررسی میکند تا ببیند آیا حاوی سلولهای سرطانی هستند یا خیر. دریافت نتایج (در قالب گزارش آسیب‌شناسی) معمولاً 1 تا 3 روز طول می‌کشد، اما گاهی اوقات ممکن است بیشتر طول بکشد. نتایج ممکن است به صورت زیر گزارش شود:
- منفی برای سرطان: هیچ سلول سرطانی در نمونههای بیوپسی دیده نشد.
- مثبت برای سرطان: سلولهای سرطانی در نمونههای بیوپسی دیده شدند.
- مشکوک یا غیرطبیعی: چیزی غیرطبیعی دیده شد، اما ممکن است سرطان نباشد. (انواع مختلف نتایج مشکوک و غیرطبیعی در زیر مورد بحث قرار گرفته است.)
اگر بیوپسی از نظر سرطان منفی باشد
اگر نتایج بیوپسی پروستات منفی باشد (یعنی اگر سرطان را نشان ندهد) و احتمال ابتلای شما به سرطان پروستات بر اساس سطح PSA و سایر آزمایشها خیلی زیاد نباشد، ممکن است به آزمایشهای دیگری نیاز نداشته باشید، به غیر از تکرار آزمایشهای PSA (و احتمالاً DRE) مدتی بعد.
اما حتی اگر نمونههای زیادی گرفته شود، اگر هیچ یک از سوزن‌های بیوپسی از آن عبور نکنند، باز هم ممکن است بیوپسی‌ها گاهی اوقات سرطان را از دست بدهند. این به عنوان نتیجه منفی کاذب شناخته میشود. اگر پزشک شما هنوز به شدت مشکوک است که شما سرطان پروستات دارید (مثلاً به دلیل اینکه سطح PSA شما بسیار بالا است)، ممکن است پیشنهاد دهد:
- انجام سایر آزمایشهای آزمایشگاهی (خون، ادرار یا نمونههای بیوپسی پروستات) برای کمک به درک بهتر اینکه آیا ممکن است سرطان پروستات داشته باشید. نمونه‌هایی از این آزمایشها عبارتند از شاخص سلامت پروستات (PHI)، آزمایش 4Kscore، آزمایشهای PCA3 (مانند Progensa) و ConfirmMDx. این آزمایشها در چه چیزهای جدیدی در تحقیقات سرطان پروستات وجود دارد؟ مورد بحث قرار گرفته‌اند.
- انجام MRI پروستات (که در زیر توضیح داده شده است) – اگر قبلاً انجام نشده باشد – که ممکن است نواحی مشکوک در پروستات را نشان دهد که باید بیوپسی شوند.
- انجام بیوپسی مجدد پروستات. این ممکن است شامل گرفتن نمونه‌هایی از قسمت‌هایی از پروستات باشد که در بار اول بیوپسی نشده‌اند، یا استفاده از آزمایشهای تصویربرداری مانند MRI برای بررسی دقیقتر نواحی غیرطبیعی برای هدف‌گیری.
رنج نرمال آزمایش PSA
رنج نرمال PSA مطلق نیست و با سن تغییر میکند؛ به طور کلی، مقدار زیر 4 ng/mL اغلب نرمال در نظر گرفته میشود، اما تفسیر دقیقتر به سن و شرایط فرد بستگی دارد.
مقادیر بین 4 تا 10 ng/mL “محدوده خاکستری” محسوب میشوند و نیاز به بررسی بیشتر دارند، در حالی که مقادیر بالای 10 ng/mL احتمال سرطان را افزایش میدهند.
مهم است که تفسیر نتایج PSA حتماً توسط پزشک و با در نظر گرفتن سایر عوامل (مانند DRE، سابقه خانوادگی و علائم) انجام شود.
گزارش پاتولوژی در صورت تشخیص سرطان پروستات
همراه با درجه سرطان (در صورت وجود)، گزارش پاتولوژی اغلب حاوی اطلاعات دیگری در مورد سرطان است، مانند:
- تعداد نمونههای هسته بیوپسی که حاوی سرطان هستند (به عنوان مثال، “7 از 12”).
- درصد سرطان در هر یک از هسته‌ها.
- اینکه آیا سرطان در یک طرف (چپ یا راست) پروستات است یا در هر دو طرف (دو طرفه).
نتایج مشکوک، غیرطبیعی یا سایر نتایج
گاهی اوقات ممکن است یک نمونه بیوپسی شبیه سرطان پروستات نباشد، اما کاملاً طبیعی هم به نظر نرسد.
- نئوپلازی داخل اپیتلیال پروستات (PIN): در PIN، تغییراتی در نحوه ظاهر سلولهای پروستات وجود دارد، اما سلولهای غیرطبیعی به نظر نمی‌رسد که به سایر قسمتهای پروستات رشد کرده باشند (مانند سلولهای سرطانی). PIN اغلب به 2 گروه تقسیم میشود:
- PIN درجه پایین: الگوهای سلولهای پروستات تقریباً طبیعی به نظر می‌رسند.
- PIN درجه بالا: الگوهای سلول‌ها غیرطبیعی‌تر به نظر می‌رسند.
بسیاری از مردان در سنین پایین شروع به ایجاد PIN درجه پایین می‌کنند، اما تصور نمی‌شود که PIN درجه پایین با خطر سرطان پروستات مرتبط باشد. اگر PIN درجه پایین در بیوپسی پروستات گزارش شود، پیگیری شما معمولاً همان است که گویی هیچ چیز غیرطبیعی دیده نشده است.
اگر PIN درجه بالا در بیوپسی یافت شود، ممکن است شانس بیشتری برای ابتلا به سرطان پروستات در طول زمان داشته باشید. به همین دلیل است که پزشکان اغلب مردان مبتلا به PIN درجه بالا را به دقت تحت نظر می‌گیرند و ممکن است بیوپسی پروستات دیگری (یا آزمایشهای آزمایشگاهی برای کمک به تعیین خطر ابتلا به سرطان، مانند شاخص سلامت پروستات [PHI]، آزمایش 4Kscore، آزمایشهای PCA3 [مانند Progensa] یا ConfirmMDx) را توصیه کنند. این امر به ویژه در صورتی صادق است که PIN درجه بالا در قسمتهای مختلف پروستات یافت شود (که به عنوان PIN درجه بالا چند کانونی شناخته میشود)، یا اگر بیوپسی اولیه از تمام قسمتهای پروستات نمونه‌برداری نکرده باشد.
- کارسینوم داخل مجاری: در کارسینوم داخل مجاری، سلولهای سرطانی پروستات (کارسینوم) را می‌توان در حال رشد در مجاری پروستات از پیش موجود مشاهده کرد. این وضعیت اغلب در کنار سرطان پروستات درجه بالا (با رشد سریع) دیده میشود.
اگر کارسینوم داخل مجاری در بیوپسی پروستات یافت شود، احتمال زیادی وجود دارد که سرطان پروستات درجه بالا در نزدیکی محل بیوپسی وجود داشته باشد. به همین دلیل، پزشکان اغلب توصیه می‌کنند که پروستات با جراحی یا پرتودرمانی درمان شود.
تکثیر آتیپیک غدد کوچک (ASAP): این ممکن است آتیپی غده‌ای یا تکثیر غده‌ای آتیپیک نیز نامیده شود. همچنین ممکن است به عنوان “مشکوک به سرطان” گزارش شود. همه این اصطلاحات به این معنی است که سلولهایی در نمونه بیوپسی وجود دارند که به نظر می‌رسد ممکن است سرطانی باشند، اما تعداد آنها برای اطمینان کافی نیست. اگر یکی از این اصطلاحات استفاده شود، احتمال زیادی وجود دارد که سرطان در پروستات نیز وجود داشته باشد، به همین دلیل است که بسیاری از پزشکان توصیه می‌کنند ظرف چند ماه بیوپسی دیگری انجام شود.
آتروفی التهابی پرولیفراتیو (PIA): در PIA، سلولهای پروستات کوچکتر از حد طبیعی به نظر می‌رسند و علائمی از التهاب در ناحیه وجود دارد. PIA سرطان نیست و هنوز مشخص نیست که آیا مستقیماً به PIN درجه بالا یا سرطان پروستات منجر میشود یا خیر.
آزمایش سلولهای سرطانی پروستات برای تغییرات ژنی یا پروتئینی
اگر سرطان پروستات دارید، سلولهای سرطانی بیوپسی شما ممکن است از نظر تغییرات ژنی یا پروتئینی خاصی که میتواند بر گزینه‌های درمانی شما تأثیر بگذارد، آزمایش شوند. مثلا:
- اگر سرطان شما گسترش نیافته باشد، پزشک ممکن است آزمایش مولکولی یا ژنومی سلولهای سرطانی شما را توصیه کند تا به تعیین سرعت رشد و گسترش احتمالی سرطان کمک کند. آزمایش‌هایی مانند Decipher، Oncotype DX Prostate، Prolaris و Promark میتوانند به شما و پزشکتان کمک کنند تا تصمیم بگیرید که آیا نظارت فعال ممکن است برای شما مناسب باشد یا اینکه درمان‌هایی مانند جراحی یا پرتودرمانی ممکن است گزینه بهتری باشند. برای اطلاعات بیشتر در مورد این آزمایشها، به گروههای خطر و آزمایشهای آزمایشگاهی برای کمک به تعیین خطر سرطان پروستات موضعی مراجعه کنید.
- اگر سرطان شما گسترش یافته باشد، ممکن است آزمایش‌هایی برای جستجوی تغییرات ژنی یا پروتئینی خاص در سلولهای سرطانی انجام شود، که میتواند نشان دهد آیا داروهای هدفمند خاصی احتمالاً در درمان سرطان مفید هستند یا خیر. به عنوان مثال، سلولهای سرطانی ممکن است از نظر تغییرات (جهش) در ژن‌های BRCA یا سایر ژن‌های دخیل در ترمیم DNA آسیب‌دیده آزمایش شوند. اگر سلول‌ها در یکی از این ژن‌ها تغییراتی داشته باشند، داروهای هدفمندی به نام مهارکننده‌های PARP ممکن است برای شما مفید باشند.
آزمایش ژنتیک برای برخی از مردان در تشخیص سرطان پروستات
پزشکان توصیه می‌کنند که برخی از مردان مبتلا به سرطان پروستات، مشاوره و آزمایش ژنتیک را برای بررسی تغییرات ژنی ارثی خاص در نظر بگیرند. این معمولاً شامل مردانی میشود که:
- اعضای خانواده‌ای دارند که دارای تغییر ژن ارثی شناخته شده‌ای هستند که بر خطر سرطان پروستات تأثیر می‌گذارد (مانند جهش ژن BRCA یا سندرم لینچ).
- سابقه خانوادگی قوی سرطان پروستات (یا برخی سرطان‌های دیگر) دارند.
- نوع دیگری از سرطان (به ویژه سرطان سینه) داشته‌اند.
- از تبار یهودی اشکنازی هستند.
- سرطان پروستات دارند که به سایر قسمتهای بدن گسترش یافته است.
- سرطان پروستات با ویژگیهای پرخطر دارند یا شامل کارسینوم داخل مجاری است.
- تغییر ژنی در سلولهای سرطانی پروستات آنها (مانند تغییر ژن BRCA) پیدا شده است که ممکن است ارثی باشد.
برای کسب اطلاعات بیشتر، به مشاوره و آزمایش ژنتیک برای خطر سرطان پروستات مراجعه کنید.
آزمایشهای تصویربرداری در تشخیص سرطان پروستات
آزمایشهای تصویربرداری از اشعه ایکس، میدان‌های مغناطیسی، امواج صوتی یا مواد رادیواکتیو برای ایجاد تصاویری از داخل بدن شما استفاده می‌کنند. ممکن است از یک یا چند آزمایش تصویربرداری برای موارد زیر استفاده شود:1
- به دنبال سرطان در پروستات باشید.
- به پزشک کمک کنید تا پروستات را در طول برخی از روش‌ها (مانند بیوپسی پروستات یا انواع خاصی از درمان سرطان پروستات) ببیند.
- به دنبال گسترش سرطان پروستات به سایر قسمتهای بدن باشید.
اینکه به چه آزمایش‌هایی ممکن است نیاز داشته باشید به شرایط بستگی دارد. به عنوان مثال، بیوپسی پروستات معمولاً با سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) و/یا MRI برای کمک به هدایت بیوپسی انجام میشود. اگر مشخص شود که سرطان پروستات دارید، ممکن است برای بررسی گسترش احتمالی سرطان به آزمایشهای تصویربرداری از سایر قسمتهای بدن خود نیاز داشته باشید. (مردان با معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) طبیعی، سطح PSA خون پایین و امتیاز گلیسون پایین ممکن است به آزمایشهای دیگری نیاز نداشته باشند زیرا احتمال گسترش سرطان بسیار کم است.)
آزمایشهای تصویربرداری که اغلب برای جستجوی سرطان پروستات استفاده میشوند عبارتند از:
سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) در تشخیص سرطان پروستات
برای این آزمایش، یک پروب کوچک به عرض یک انگشت روغن‌کاری شده و در رکتوم شما قرار می‌گیرد. این پروب امواج صوتی را منتشر میکند که وارد پروستات میشوند و پژواک ایجاد می‌کنند. پروب پژواک‌ها را دریافت میکند و یک کامپیوتر آنها را به یک تصویر سیاه و سفید از پروستات تبدیل میکند.
این آزمایش اغلب کمتر از 10 دقیقه طول می‌کشد و معمولاً در مطب پزشک یا کلینیک سرپایی انجام میشود. هنگامی که پروب وارد میشود، مقداری فشار احساس خواهید کرد، اما معمولاً دردناک نیست. ممکن است قبل از عمل، ناحیه بی‌حس شود.
TRUS ممکن است در موقعیت‌های مختلف استفاده شود:
- گاهی اوقات برای جستجوی نواحی مشکوک در پروستات در مردانی که نتیجه آزمایش DRE یا PSA غیرطبیعی دارند استفاده میشود (اگرچه میتواند برخی از سرطان‌ها را از دست بدهد).
- می‌توان از آن در طول بیوپسی پروستات برای هدایت سوزن‌ها به نواحی صحیح پروستات استفاده کرد.
- می‌توان از آن برای اندازه‌گیری اندازه پروستات استفاده کرد، که میتواند به تعیین تراکم PSA (که در تست‌های غربالگری سرطان پروستات توضیح داده شده است) کمک کند.
- می‌توان از آن به عنوان راهنما در طول برخی از اشکال درمان، مانند براکی‌تراپی (پرتودرمانی داخلی) یا کرایوتراپی استفاده کرد.
اشکال جدیدتر TRUS، مانند سونوگرافی داپلر رنگی و میکرو سونوگرافی، ممکن است در برخی شرایط حتی مفیدتر باشند.
تصویربرداری رزونانس مغناطیسی (MRI) در تشخیص سرطان پروستات
اسکن MRI تصاویر دقیقی از بافتهای نرم بدن را با استفاده از امواج رادیویی و آهن‌رباهای قوی ایجاد میکند. MRI میتواند تصویر بسیار واضحی از پروستات و نواحی مجاور به پزشکان بدهد. ممکن است قبل از اسکن، یک ماده حاجب به نام گادولینیوم به داخل ورید تزریق شود تا جزئیات را بهتر ببینید.
MRI ممکن است در موقعیت‌های مختلف استفاده شود:
- می‌توان از آن برای کمک به تعیین اینکه آیا مردی با آزمایش غربالگری غیرطبیعی یا علائمی که ممکن است ناشی از سرطان پروستات باشد، باید بیوپسی پروستات انجام دهد، استفاده کرد. (نوع MRI که اغلب برای این کار استفاده میشود، به نام MRI چند پارامتری، در زیر توضیح داده شده است.)
- اگر قرار است بیوپسی پروستات انجام شود، ممکن است MRI برای کمک به مکان‌یابی و هدف‌گیری مناطقی از پروستات که به احتمال زیاد حاوی سرطان هستند، انجام شود. این کار اغلب به عنوان بیوپسی فیوژن MRI/سونوگرافی انجام میشود که در زیر توضیح داده شده است.
- MRI میتواند در طول بیوپسی پروستات برای کمک به هدایت سوزن‌ها به داخل پروستات استفاده شود.
- اگر سرطان پروستات پیدا شده باشد، می‌توان MRI را برای کمک به تعیین وسعت (مرحله) سرطان انجام داد. اسکن MRI میتواند نشان دهد که آیا سرطان به خارج از پروستات به وزیکول‌های منی یا سایر ساختارهای مجاور گسترش یافته است یا خیر. این میتواند در تعیین گزینه‌های درمانی شما بسیار مهم باشد. اما اسکن MRI معمولاً برای سرطان‌های پروستات تازه تشخیص داده شده که احتمالاً بر اساس عوامل دیگر محدود به پروستات هستند، مورد نیاز نیست.
برای بهبود دقت MRI، ممکن است یک پروب به نام کویل اندورکتال برای اسکن در داخل رکتوم شما قرار داده شود. این میتواند برای برخی از مردان ناراحت کننده باشد. در صورت نیاز، می‌توان به شما دارو داد تا احساس خواب‌آلودگی کنید (آرام‌بخش).
MRI چند پارامتری (mpMRI):
این تکنیک MRI میتواند برای کمک به تعریف بهتر مناطق احتمالی سرطان در پروستات و همچنین برای درک اینکه سرطان ممکن است با چه سرعتی رشد کند، استفاده شود. همچنین میتواند به نشان دادن اینکه آیا سرطان به خارج از پروستات رشد کرده یا به سایر قسمتهای بدن گسترش یافته است، کمک کند.
برای این آزمایش، یک MRI استاندارد برای بررسی آناتومی پروستات انجام میشود و سپس حداقل یک نوع MRI دیگر (مانند تصویربرداری با وزن انتشار [DWI]، MRI با کنتراست دینامیک [DCE] یا طیفسنجی MR) برای بررسی سایر پارامترهای بافت پروستات انجام میشود. سپس نتایج اسکن‌های مختلف برای کمک به یافتن نواحی غیرطبیعی با هم مقایسه میشوند.
هنگامی که mpMRI برای کمک به تعیین اینکه آیا یک مرد ممکن است سرطان پروستات داشته باشد انجام میشود، نتایج معمولاً با استفاده از سیستم گزارش و داده تصویربرداری پروستات یا PI-RADS گزارش میشوند. در این سیستم، به نواحی غیرطبیعی در پروستات دسته‌ای در مقیاسی از PI-RADS 1 (بسیار بعید است که سرطان مهم بالینی باشد) تا PI-RADS 5 (بسیار احتمال دارد که سرطان مهم بالینی باشد) اختصاص داده میشود.
بیوپسی پروستات با هدایت فیوژن MRI/سونوگرافی:
در این روش، مرد چند روز یا چند هفته قبل از بیوپسی، MRI انجام میدهد تا به دنبال نواحی غیرطبیعی در پروستات باشد. در طول خود بیوپسی، TRUS برای مشاهده پروستات استفاده میشود و یک برنامه کامپیوتری ویژه برای ترکیب تصاویر MRI و TRUS روی صفحه نمایش کامپیوتر استفاده میشود. این میتواند به اطمینان از اینکه پزشک نمونههای بیوپسی را از هر ناحیه مشکوکی که در تصاویر دیده میشود، دریافت میکند، کمک کند.
اندازه طبیعی پروستات در سونوگرافی
اندازه طبیعی پروستات در آقایان بالغ حدود 4 سانتی متر عرض، 3 سانتی متر ارتفاع و 2 سانت ضخامت دارد. حجم طبیعی پروستات بین 20 تا 40 سی سی بوده و وزن آن بین 20 تا 50 گرم است.
اسکن استخوان در تشخیص سرطان پروستات
اگر سرطان پروستات به قسمتهای دوردست بدن گسترش یابد، اغلب ابتدا به استخوان‌ها می‌رود. اسکن استخوان میتواند به نشان دادن اینکه آیا سرطان به استخوان‌ها رسیده است یا خیر، کمک کند.
برای این آزمایش، مقدار کمی ماده رادیواکتیو با سطح پایین به شما تزریق میشود که در نواحی آسیب‌دیده استخوان در سراسر بدن مستقر میشود. یک دوربین مخصوص رادیواکتیویته را تشخیص میدهد و تصویری از اسکلت شما ایجاد میکند.
اسکن استخوان ممکن است سرطان در استخوان را نشان دهد، اگرچه سایر شرایط غیر سرطانی مانند آرتریت گاهی اوقات میتوانند در اسکن مشابه به نظر برسند. برای اطمینان، ممکن است آزمایشهای دیگری مانند عکس‌برداری با اشعه ایکس ساده، سی‌تی‌اسکن یا ام‌آرآی، یا حتی بیوپسی استخوان مورد نیاز باشد.
اسکن توموگرافی گسیل پوزیترون (PET) در تشخیص سرطان پروستات
اسکن PET شبیه اسکن استخوان است، به این معنا که یک ماده کمی رادیواکتیو (که به عنوان ردیاب شناخته میشود) به خون تزریق میشود، که سپس میتواند با یک دوربین مخصوص شناسایی شود. اما اسکن PET از ردیاب‌های مختلفی استفاده میکند که عمدتاً در سلولهای سرطانی جمع میشوند.
رایج‌ترین ردیاب برای اسکن‌های PET استاندارد FDG است که نوعی قند است. متأسفانه، این نوع اسکن PET در یافتن سلولهای سرطانی پروستات در بدن خیلی مفید نیست. با این حال، انواع جدیدتر ردیاب‌ها اغلب میتوانند در جستجوی سرطان پروستات مفید باشند.
اسکن PET با استفاده از ردیاب‌های جدیدتر:
ردیاب‌های جدیدتری که در تشخیص سلولهای سرطانی پروستات بهتر عمل می‌کنند عبارتند از:
- Fluciclovine F18
- Sodium fluoride F18
- Choline C11
اسکن PSMA PET:
سایر ردیاب‌های جدیدتر به آنتی‌ژن غشایی اختصاصی پروستات (PSMA)، پروتئینی که اغلب به مقدار زیاد در سلولهای سرطانی پروستات یافت میشود، متصل میشوند. این ردیاب‌ها عبارتند از:
- Ga 68 PSMA-11 (همچنین به عنوان Ga 68 gozetotide، Locametz و Illuccix شناخته میشود)
- 18F-DCFPyl (همچنین به عنوان piflufolastat F 18 یا Pylarify شناخته میشود)
- 18F-rhPSMA-7.3 (همچنین به عنوان flotufolastat F 18 یا Posluma شناخته میشود)
این انواع جدیدتر اسکن PET اغلب در مواردی استفاده میشوند که مشخص نیست آیا (یا دقیقاً کجا) سرطان پروستات گسترش یافته است. به عنوان مثال، اگر نتایج اسکن استخوان واضح نباشد، یا اگر مردی پس از درمان سطح PSA در حال افزایشی داشته باشد اما مشخص نباشد که سرطان در کجای بدن است، ممکن است یکی از این آزمایشها انجام شود. اسکن PSMA PET همچنین میتواند برای کمک به تعیین اینکه آیا سرطان میتواند با یک داروی رادیواکتیو که PSMA را هدف قرار میدهد، درمان شود، استفاده شود.
تصاویر حاصل از اسکن PET به اندازه تصاویر MRI یا CT اسکن دقیق نیستند، اما اغلب میتوانند مناطق سرطانی را در هر جایی از بدن نشان دهند. برخی از دستگاه‌ها میتوانند اسکن PET و MRI (PET-MRI) یا CT اسکن (PET-CT) را همزمان انجام دهند، که میتواند جزئیات بیشتری در مورد مناطقی که در اسکن PET نشان داده میشوند، ارائه دهد.
پزشکان هنوز در حال یادگیری در مورد بهترین راه‌های استفاده از این انواع جدیدتر اسکن PET هستند و برخی از آنها ممکن است هنوز در همه مراکز تصویربرداری در دسترس نباشد. این تشخیص زودهنگام سرطان پروستات طول عمر بیماران سرطان پروستات را افزایش میدهد.
تست پروستات در خانه
هیچ “تست پروستات” خانگی معتبری که بتواند به طور قطعی جایگزین معاینه و آزمایشهای پزشکی شود، وجود ندارد.
برخی کیت‌های خانگی برای اندازه‌گیری PSA عرضه میشوند، اما دقت و تفسیر نتایج آنها باید توسط پزشک انجام شود و به هیچ وجه نباید خودسرانه و بدون مشورت پزشک استفاده شوند.
بهترین راه برای بررسی سلامت پروستات، مراجعه منظم به پزشک و انجام معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) و آزمایش خون PSA طبق توصیه پزشک است.
تست پروستات با انگشت
معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) یا تست پروستات با انگشت، یک معاینه فیزیکی است که در آن پزشک با پوشیدن دستکش و استفاده از ژل روان‌کننده، انگشت خود را وارد رکتوم (راست‌روده) میکند.
از طریق دیواره رکتوم، پزشک سطح پشتی غده پروستات را لمس میکند تا اندازه، شکل، قوام، و وجود هرگونه توده، سفتی یا ناهنجاری را بررسی کند.
این معاینه سریع و معمولاً بدون درد است (ممکن است کمی ناراحتی ایجاد کند)، اما به تنهایی برای تشخیص قطعی سرطان پروستات کافی نیست و باید همراه با آزمایش PSA انجام شود.
تفسیر آزمایش پروستات PSA
تفسیر آزمایش PSA پروستات (مقادیر تقریبی) مقدار نرمال آزمایش FREE PSA
| سطح PSA (ng/mL) | تفسیر احتمالی | اقدامات احتمالی |
|---|---|---|
| کمتر از 2.5 | معمولاً طبیعی (بسته به سن) | معاینات و آزمایشهای دوره‌ای |
| 2.5 تا 4 | اغلب طبیعی، اما نیاز به بررسی بیشتر در برخی موارد | تکرار PSA، معاینه DRE، بررسی سابقه خانوادگی |
| 4 تا 10 | محدوده خاکستری (مشکوک) | بررسی بیشتر: DRE، آزمایشهای تکمیلی، احتمال بیوپسی |
| 10 تا 20 | احتمال بالا برای مشکلات پروستات (نه لزوماً سرطان) | بیوپسی پروستات، بررسی‌های بیشتر |
| بالاتر از 20 | احتمال بسیار بالا برای سرطان پروستات | بیوپسی و بررسی‌های تکمیلی برای تعیین مرحله و درمان |
هزینه نمونه برداری از پروستات
هزینه نمونه‌برداری (بیوپسی) پروستات به عوامل مختلفی بستگی دارد و نمی‌توان یک عدد دقیق و واحد برای آن اعلام کرد. این عوامل عبارتند از:
نوع بیوپسی:
بیوپسی ترانس رکتال (TRB) (رایج‌ترین نوع): معمولاً هزینه کمتری نسبت به بیوپسی ترانس پرینال دارد.
بیوپسی ترانس پرینال (TPB): به دلیل پیچیدگی بیشتر و نیاز احتمالی به بیحسی منطقه‌ای یا بیهوشی عمومی، هزینه بالاتری دارد.
بیوپسی فیوژن MRI/TRUS: این روش به دلیل استفاده از تجهیزات پیشرفته‌تر و نیاز به MRI قبلی، گران‌ترین نوع بیوپسی است.
محل انجام بیوپسی:
مطب پزشک: معمولاً هزینه کمتری نسبت به بیمارستان یا کلینیک دارد.
کلینیک تخصصی:
بیمارستان: به دلیل هزینه‌های بستری و استفاده از امکانات بیمارستانی، معمولاً گران‌ترین گزینه است.
نوع بیمه درمانی:
بیمه پایه (تأمین اجتماعی، خدمات درمانی، نیروهای مسلح و …): بخشی از هزینه را پوشش میدهد. میزان پوشش بستگی به نوع بیمه و سقف تعهدات آن دارد.
بیمه تکمیلی: در صورت داشتن بیمه تکمیلی، بخش بیشتری از هزینه (یا حتی کل هزینه) توسط بیمه پرداخت میشود. میزان پوشش بستگی به قرارداد شما با شرکت بیمه دارد.
بیمه نبودن: در این صورت، باید کل هزینه را به صورت آزاد پرداخت کنید.
تعرفه پزشک و مرکز درمانی:
تعرفه‌ها میتوانند در مناطق مختلف جغرافیایی و بین پزشکان و مراکز درمانی مختلف، متفاوت باشند.
پزشکان و مراکز درمانی خصوصی معمولاً هزینه‌های بالاتری نسبت به مراکز دولتی دارند.
هزینه‌های جانبی:
- آزمایشهای قبل از بیوپسی: ممکن است نیاز به انجام آزمایش خون (مانند PSA)، آزمایش ادرار و سایر آزمایشها باشد.
- داروها: داروهای تجویزی (مانند آنتی‌بیوتیک‌ها)
- وسایل مصرفی: مانند سوزن بیوپسی
- هزینه پاتولوژی: بررسی نمونههای بافت توسط پاتولوژیست
به طور تقریبی (سال 1403):
- بیوپسی معمولی (ترانس رکتال) در مطب: حدود 2 تا 5 میلیون تومان (و یا بیشتر، بسته به عوامل ذکر شده).
- بیوپسی معمولی در کلینیک/بیمارستان: 3 تا 8 میلیون تومان (و یا بیشتر).
- بیوپسی فیوژن: 8 تا 20 میلیون تومان (و یا بیشتر). این بازه بسیار متغیر است و به شدت به تعرفه مرکز، هزینه MRI، و پوشش بیمه بستگی دارد.
سوالات متداول
دو آزمایش اولیه رایج برای غربالگری سرطان پروستات عبارتند از: معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) که در آن پزشک با انگشت پروستات را از طریق دیواره رکتوم لمس میکند و آزمایش خون آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) که سطح پروتئین PSA را در خون اندازه‌گیری میکند.
اگر نتایج این آزمایشها غیرطبیعی باشد یا علائمی دال بر وجود سرطان پروستات وجود داشته باشد، پزشک معمولاً آزمایشهای بیشتری مانند بیوپسی پروستات، سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) و/یا MRI را برای تأیید تشخیص و تعیین مرحله سرطان تجویز میکند.
بیوپسی پروستات روشی است که در آن نمونههای کوچکی از بافت پروستات برداشته میشود تا زیر میکروسکوپ از نظر وجود سلولهای سرطانی بررسی شود. این کار معمولاً با استفاده از یک سوزن نازک و توخالی انجام میشود که از طریق دیواره رکتوم (بیوپسی ترانس رکتال) یا از طریق پوست بین کیسه بیضه و مقعد (بیوپسی ترانس پرینال) وارد پروستات میشود. اغلب از TRUS یا MRI برای هدایت سوزن به محلهای مورد نظر استفاده میشود.
بیوپسی پروستات معمولاً با بیحسی موضعی انجام میشود تا درد و ناراحتی به حداقل برسد. ممکن است در حین عمل مقداری فشار یا ناراحتی مختصر احساس کنید، اما معمولاً دردناک نیست. پس از بیوپسی، ممکن است کمی درد، خون در ادرار یا مایع منی داشته باشید که طی چند روز برطرف میشود.
اگر سرطان پروستات در بیوپسی تشخیص داده شود، به آن درجهای اختصاص داده میشود که نشاندهنده میزان تهاجمی بودن سلولهای سرطانی است. دو سیستم درجهبندی رایج عبارتند از امتیاز گلیسون (Gleason score) و گروههای درجه (Grade Groups). امتیاز گلیسون از مجموع دو عدد تشکیل شده است که هر کدام نشاندهنده درجه شایعترین و دومین الگوی شایع سلولهای سرطانی در نمونه بیوپسی هستند. گروههای درجه از 1 (کمترین تهاجم) تا 5 (بیشترین تهاجم) متغیر هستند.
آزمایشهای تصویربرداری مانند TRUS، MRI، اسکن استخوان و PET اسکن میتوانند به پزشکان کمک کنند تا پروستات و بافتهای اطراف آن را ببینند، محلهای مشکوک را شناسایی کنند، بیوپسی را هدایت کنند، گسترش سرطان به سایر قسمتهای بدن را بررسی کنند و در برنامهریزی درمان نقش داشته باشند.
گاهی اوقات، نمونه بیوپسی ممکن است سلولهایی را نشان دهد که کاملاً طبیعی نیستند، اما به وضوح هم سرطانی نیستند. این نتایج ممکن است به صورت “مشکوک”، “غیرطبیعی”، “نئوپلازی داخل اپیتلیال پروستات (PIN) درجه بالا”، “تکثیر آتیپیک غدد کوچک (ASAP)” یا “آتروفی التهابی پرولیفراتیو (PIA)” گزارش شوند. در این موارد، ممکن است نیاز به پیگیری دقیقتر و احتمالاً بیوپسی مجدد باشد.
بله، آزمایش ژنتیک میتواند برای شناسایی جهشهای ژنی ارثی خاصی که خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش میدهند (مانند جهشهای BRCA) یا تغییرات ژنی در سلولهای سرطانی که ممکن است به انتخاب درمانهای هدفمند کمک کنند، استفاده شود. این آزمایشها برای همه مردان مبتلا به سرطان پروستات ضروری نیست، اما ممکن است برای برخی افراد بر اساس سابقه خانوادگی، ویژگیهای تومور یا نتایج آزمایشهای دیگر توصیه شود.
mpMRI علاوه بر تصاویر آناتومیک MRI معمولی، از تکنیکهای دیگری (مانند تصویربرداری با وزن انتشار [DWI]، MRI با کنتراست دینامیک [DCE] یا طیفسنجی MR) برای بررسی جنبههای دیگری از بافت پروستات استفاده میکند. این روش میتواند به شناسایی دقیقتر مناطق مشکوک به سرطان و تعیین میزان تهاجمی بودن آنها کمک کند.
در این روش، ابتدا یک MRI انجام میشود تا مناطق مشکوک در پروستات شناسایی شوند. سپس، در زمان بیوپسی، تصاویر MRI با تصاویر سونوگرافی ترانس رکتال (TRUS) ترکیب میشوند تا پزشک بتواند سوزن بیوپسی را دقیقاً به سمت مناطق مشکوک هدایت کند.
